Interview met Emilia Kabakov

Dat vertelde kunstenares Emilia Kabakov (1945) vorig jaar in aanloop naar de opening van de tentoonstelling Dwarsverbinding: Kabakov Kabinet. Iets meer dan een maand daarvoor overleed haar man, Ilja Kabakov (1933 - 2023). Sinds 1988 werkte het kunstenaarskoppel samen. Deze expositie, nog tot en met 24 maart 2024 te zien in het Van Abbemuseum, is de laatste die ze samen creëerden.

Gezamenlijke uiting Ilja en Emilia’s werk – van wandvullende schilderijen tot kleine boekillustraties – was een gezamenlijke artistieke uiting. “Onze kunst en de tentoonstelling veranderden niet door zijn dood, mijn gemoedstoestand wel,” vertelde Emilia over het overlijden van haar man. “Ook al reisde hij niet meer sinds 2014, en richtte ik wereldwijd tentoonstellingen alleen in, ik wist dat hij er op de achtergrond altijd bij was. Dat ik hem kon bellen om te overleggen, of even mijn hart te luchten. Nu kan niet meer en dat is beangstigend.”

Commentaar

Ilja en Emilia Kabakov zijn beiden geboren in Dnipro in Oekraïne, voorheen Dnepropetrovsk in de Sovjet-Unie. Ilja was een van de belangrijkste Moskouse conceptualisten. Veel van zijn oudere vrije werk is een melancholisch en humoristisch commentaar op het mislukken van de Sovjet idealen. Zo spelen takenlijstjes in veel van zijn tekeningen, prenten en schilderijen een rol: wie moet de vuilnisbak buiten zetten; wie zorgt er voor het avondeten? Deze lijstjes moesten het leven in de kommoenalka, het gemeenschappelijke appartement, organiseren. Vaak probeerden bewoners onder deze taken uit te komen; in de praktijk bleek de gezamenlijke ruimte niet van iedereen, maar juist van niemand te zijn.

Censuur

Door de huidige oorlog in Oekraïne en de Russische imperialistische drang is het werk van de Kabakovs zeer actueel. Veel van zijn kinderboekillustraties maakte Ilja onder toezicht van de Sovjetstaat. Een censor beoordeelde of zijn tekeningen wel voldeden aan de richtlijnen van de Communistische Partij. Later, in zijn vrije werk, verwerkte hij verborgen boodschappen in zijn kindertekeningen en uitte zo kritiek op de heersende censuur. Zo zit achter een kleurboektekening met vrolijke koetjes en konijntjes een tekst verstopt. Vertaald staat er: “fuck you!”

Verbeelding

Wat Ilja achterlaat is een gezamenlijk oeuvre dat leest als een ode aan de verbeelding. Maar hoe werk je als kunstenaars én echtpaar samen aan een dergelijk oeuvre? Emilia liet het antwoord daarop liever in het midden: “Ilja zei altijd: ‘wij zijn één persoon’. De rest is ons geheim.” Hiermee laat ze de invulling van de vraag over aan onze verbeelding. Een stijl die helemaal aansluit bij haar werk: het prikkelen van de fantasie. Emilia: “Met deze tentoonstelling willen we laten zien hoe je met je verbeelding allerlei richtingen op kan denken. Dat is wat we bezoekers willen meegeven.”

Tentoonstelling en herdenking

Tot en met zondag 24 maart 2024 kun je in Dwarsverbinding: Kabakov Kabinet kennismaken met de rijke belevingswereld van het kunstenaarskoppel. Zaterdag 16 maart 2024 organiseert het Van Abbemuseum een (besloten) herdenkingsevenement voor Ilja Kabakov. Daarbij reflecteren verschillende sprekers op het leven en werk van de kunstenaar.