Two Sides of the Same Coin

Een pleidooi voor onderbelichte verhalen in de hedendaagse kunstwereld

De leden van het Congolese kunstenaarscollectief Cercle d’Art des Travailleurs de Plantation Congolaise (CATPC) leven op een plantage in Lusanga. Grond die toegeëigend is door westerse multinationals en ook door hen wordt uitgeput. Uit deze uitgeputte aarde wordt klei gewonnen, waarmee CATPC modellen maakt voor hun beelden. De uiteindelijke sculpturen bestaan uit cacao, palmvet en suiker en worden over heel de wereld tentoongesteld en verkocht. Met de opbrengst hiervan koopt CATPC grond terug en probeert het de lokale biodiversiteit te herstellen door het planten van diverse bomen. In 2024 was werk van CATPC te zien in het Nederlandse paviljoen op de Biënnale van Venetië. Daarna reisden de beelden verder naar het Van Abbemuseum. Daar ervaren bezoekers sculpturen, tekeningen, textielwerken en video-installaties van het Congolese collectief, geplaatst tussen de kunstwerken uit de museumcollectie. De tentoonstelling Two Sides of the Same Coin, te zien van 21 december 2024 t/m 2 maart 2025, gidst je langs verhalen van kolonisatie, regeneratie van land en de plek die kunst afkomstig van Congolese plantages in de kunstwereld krijgt. Met als doel: een eerlijkere verdeling van erkenning en welvaart.

Over CATPC

CATPC is een collectief dat bestaat uit voormalige Congolese plantagearbeiders en is opgericht in 2014. CAPTC wordt voorgezeten door de bekende milieuactivist René Ngongo. De makers werken vanuit Lusanga: de locatie van de eerste plantage van het Brits-Nederlandse bedrijf Unilever. De westerse multinationals vernietigden de lokale biodiversiteit. Hierdoor bleven de oorspronkelijke bewoners achter met uitgeput, onvruchtbaar land waar de oorspronkelijke bossen verdwenen zijn. Nadat het collectief het land terugkocht, startte het met het planten van een 'heilig bos'. CATPC verandert de verschraalde plantages dus in bossen die lokale voedselzekerheid bieden en de biodiversiteit vergroten. Ze noemen het de 'post-plantage': een systeem dat zowel land als leven herstelt. Het collectief werkt zo aan het tegengaan van mondiale ongelijkheid, klimaatverandering en armoede. Het maakt de balans op met het verleden, maar bouwt ook aan een nieuwe toekomst.

In dialoog met de collectiepresentatie Dwarsverbanden

De tentoonstelling Two Sides of the Same Coin is een uniek vervolg op de presentatie tijdens de Biënnale van Venetië. In Eindhoven zijn er naast de sculpturen ook nieuwe textielwerken, tekeningen en video-installaties te zien. De werken van CATPC worden als interventies in de collectiepresentatie Dwarsverbanden geplaatst. Een aantal van deze werken echoën het koloniale verleden van het Van Abbemuseum en versterken de verhaallijnen in de bestaande presentatie. In kunstwerken, speciaal gemaakt voor deze tentoonstelling slaat CATPC een brug tussen de plantages op Lusanga en de plantages in Deli op Sumatra, waar oprichter van het Van Abbemuseum en tabakshandelaar Henri Van Abbe zijn tabak inkocht. Met deze verdiensten richtte hij het Van Abbemuseum op en kocht de collectie aan. In aanloop naar de tentoonstelling brengen een aantal leden van CATPC een bezoek aan gemeenschappen van plantagearbeiders in Indonesië, en vragen hen om toestemming en 'hun zegen' om tentoon te stellen in het Van Abbemuseum. In de tentoonstelling zullen gesprekken tussen de leden van CATPC en de gemeenschappen in Indonesië te zien zijn. Meer verhalen over het eigen koloniale verleden van het Van Abbemuseum zijn te zien in de langlopende onderzoekstentoonstelling Verborgen Verbanden.

Biënnale van Venetië

Samen met kunstenaar Renzo Martens (oprichter kunstinstituut Human Activities) en curator Hicham Khalidi verzorgde CATPC de Nederlandse vertegenwoordiging voor de zestigste editie van de Biënnale van Venetië dit jaar. Hun presentatie The International Celebration of Blasphemy and the Sacred was van 20 april tot en met 24 november 2024 te zien. Een belangrijk onderdeel van de presentatie in Venetië is de verwijzing naar de ‘White Cube’, gevestigd op de plantage in Lusanga, die symbool staat voor eurocentrische musea, die een link naar het verleden van dwangarbeid op plantages hebben en werk en kunst geproduceerd door plantagearbeiders onvoldoende erkennen. De sculpturen die CATPC toont, zijn gemaakt van palmolie en cacao: grondstoffen die op de plantages in Lusanga werden verbouwd. In het Nederlandse paviljoen was ook een houten beeld van de Belgische koloniale officier Balot, via een livestream vanuit Lusanga in Congo, te zien. Het beeld werd daar tijdens de Biënnale zeven maanden lang tentoongesteld.

Sculptuur Balot

De sculptuur Balot zal anders dan in de Biënnale van Venetië, niet via een livestream vanuit de White Cube in Lusanga te zien zijn, maar echt naar het Van Abbemuseum afreizen. Maximilien Balot was een Belgische koloniale officier die onderdeel was van een systeem dat met mensonterende methodes mensen van het Pende-volk uit Congo dwong tot plantagearbeid. In een daad van verzet werd hij gedood in 1931. In datzelfde jaar werd het beeldhouwwerk gemaakt, dat diende om de geest van Balot te vangen en in dienst te stellen van het Pende-volk. Deze bruikleen van het Virginia Museum of Fine Arts (VS) wordt gedurende de Biënnale van Venetië gepresenteerd in het White Cube Museum. Het was CATPC’s langgekoesterde wens om de sculptuur te herenigen met de mensen in Lusanga, die zich door deze terugkeer opnieuw kunnen verbinden met hun geschiedenis en hun verzet. Na de biënnale reist Balot, naar de uitdrukkelijke wens van CATPC, niet direct terug naar het Virginia Museum of Fine Arts, maar met andere werken verder naar Eindhoven. CATPC hoopt dat de sculptuur verschillende verhalen van verzet zal samenbrengen. Deze beslissing markeert een belangrijke stap in de discussie om de (eigen) koloniale geschiedenis van musea, dwangarbeid op plantages en kunst gemaakt door arbeiders op (voormalige) plantages meer zichtbaarheid te geven. In dit artikel kun je er meer over lezen.

Deze tentoonstelling wordt medemogelijk gemaakt door:

tentoonstelling catpc