De mensen achter het museum: Charles Esche

Wat is de achtergrond van de mensen achter het museum? Wat betekent kunst voor hen? En wat fascineert ze? In deze rubriek ontmoet je de medewerkers van het Van Abbemuseum. Charles Esche trapt de serie af. Sinds 2004 is hij als directeur verantwoordelijk voor de artistiek inhoudelijke ontwikkeling van het museum.

Hij komt uit een familie die niets met kunst heeft, maar voor Charles Esche is het een manier om de wereld te kunnen verbeelden. Onderbelichte verhalen, onverwachte samenwerkingen en urgente maatschappelijke thema’s keren telkens terug in zijn praktijk. Eind dit jaar zwaait hij na twintig jaar af als directeur van het Van Abbemuseum. Zijn laatste tentoonstelling Soils, het sluitstuk van zijn carrière in Eindhoven, is tot en met 8 december 2024 te zien: “Kunst stimuleert wederzijds begrip. Het brengt mensen samen die elkaar anders niet vinden. Zoals kunstenaars en boeren in Soils.”

Vrijdenken

“Halverwege de jaren 80 ging ik naar de universiteit, als eerste van mijn familie. Het was een plek waar ik mijn persoonlijke interesses kon ontwikkelen, waar ik leerde verbeelden. Niet binnen een vooraf bepaald kader tot een resultaat komen, maar vrijdenken. Ik hou van moeilijke vragen: als ik een antwoord niet weet, gaat mijn verbeelding spelen. Met gedachtes en ideeën schep je mogelijkheden. Daar zit ook een maatschappelijke ambitie achter: hoe kan ik die verbeelding inzetten om de wereld niet slechter achter laten dan toen ik erin stapte?”

Herschrijven

“Twintig jaar geleden kwam ik bij het Van Abbemuseum terecht, een plek buiten de Randstad waar ik kon spelen. Ik zag het museum als gereedschap: wat kan het voor de kunsten betekenen? En wat biedt het Eindhoven, een technische en rationele stad? We hebben een moderne kunstcollectie die in andere Nederlandse musea min of meer herhaald wordt. Maar wij vertellen er juist de onderbelichte verhalen mee: niet alleen Pablo Picasso, maar ook Wifredo Lam. Als we de geschiedenis niet continue herschrijven, is er stagnatie.”

Verbinding

“Zo zijn we ook kritisch op de eigen koloniale geschiedenis van het museum en de collectie. Dat verhaal vertellen we in de onlangs geopende tentoonstelling Verborgen Verbanden, onderdeel van de multi-zintuiglijke collectiepresentatie Dwarsverbanden. We hebben als museum dus een maatschappelijke missie. Elke tijdsgeest worstelt met zijn eigen vraagstukken. Momenteel zijn kolonialisme, klimaat en diversiteit urgente thema’s. We moeten opnieuw leren verbinden, niet alleen met andere mensen, maar ook met dieren en planten.”

Soils

“Dat staat ook centraal in mijn laatste tentoonstelling Soils. De gemene deler van alle levende wezens op aarde is de bodem. Wat als we de verschillende ervaringen van internationale kunstenaars, ontwerpers, boeren en activisten bij elkaar brengen in één kunstproject? De werken tonen allemaal een ander aspect van de bodem: een traditioneel Mayahuis gemaakt van Brabantse materialen, bakstenen uit de gevel van het museum die naar binnen zijn verplaatst en weefprojecten die denken en doen vanuit de natuurlijke omgeving stimuleren.”

Geen heimat

“Naar mijn eigen relatie met de bodem ben ik nog zoekende. Ik ben zoon van Duitse migranten die naar Engeland verhuisden, groeide op in Schotland, woonde in Zweden en daarna twintig jaar in Nederland. Ik heb geen heimat. Met bewondering kijk ik naar de band die Aboriginal gemeenschappen en Brabantse boeren met de grond hebben: dat gevoel ken ik niet. Moderniteit heeft ons van de aarde verwijderd. We wonen in architectuur die geen band heeft met de plek waar het staat. Beton is net ultra-processed food: extreem bewerkte aarde waarin de losse ingrediënten teniet wordt gedaan.”

Hoopvol

“We buiten de grond uit terwijl we de andere kant op kijken. Het is net als bij een slagerij: we willen wel vlees eten, maar niet zien hoe een koe geslacht wordt. Toch is Soils geen sombere tentoonstelling. Het laat bezoekers zien dat er nog hoop is om onze band met de bodem te veranderen. Een tip hoe dat proces vandaag nog in gang te zetten? Ga naar buiten, trek je schoenen uit, ga op de grond staan en voel. Stoppen met het het exploiteren van de aarde maakt ons niet armer, maar juist rijker in andere middelen: namelijk ervaringen en verbinding.”

Charles’ favorieten

Favoriete werk in de collectie:

“Proud Rebels, de geborduurde portrettenserie van patricia kaersenhout. Philomena Essed, Gloria Wekker en Ernestine Comvalius: deze zwarte vrouwen leerden me wat het betekent om in Nederland te zijn en de geschiedenis van ons land te bevragen.”

Favoriete Van Abbemuseum tentoonstelling:

“Wellicht niet de beste tentoonstelling ooit, maar Vormen van Verzet (2007-2008) was wel een eerste poging om geschiedenis te herschrijven. Destijds werd de expositie niet helemaal begrepen, deze thema’s speelden nog niet op grotere schaal.” 

Favoriete plek in het museum:

“Oef, dat is een lastige! Ik ben niet zo gebonden aan architectuur, maar kies voor de hal in de Oudbouw. Daar kan ik me verdekt opstellen en tegelijkertijd mensen kijken.”

Tip voor een opkomende kunstenaar:

“Dat is Christina Flores Pescoran. Haar werk gaat over helen. We zijn als mensen op dit moment zo beschadigd. Zorg en herstel is wat we nodig hebben en kunst kan dat bieden. Haar werk zal te zien zijn in Positions #8: Art is a Verb die in december 2024 opent.”

Tip voor een museum dat je bezocht moet hebben:

“Het Museum of African Art in Belgrado.”